Dilara SARI/ Bloomberg HT
ABD’de Kovid-19 hadise sayıları artıyor. Resmi bilgilere nazaran ülke iktisadı 2. çeyrekte rekor daralma kaydederek yıllık %32,9 daraldı. Federal harcamalar her gün artsa da Demokratlar ve Cumhuriyetçiler şimdi son teşvik paketinde anlaşabilmiş değil.
Harvard öğretim vazifelisi ve Obama hükümeti iktisat danışmanlarından Prof. James Stock, anlaşıldığı takdirde paketin direkt yardımlara ve sıhhat harcamalarına odaklanması gerektiğinin altını çiziyor. “Krediler daha az yardımcı oluyor zira kaydedilen gelirler telafi edilemeyecek,” diyen Stock, federal dayanağın bilhassa karantina mecburiliği altında olanlara verilmesi gerektiğini savunuyor.
Stock’ın vurguladığı kritik değere sahip öbür bir alan da sıhhat hizmetleri: “Hem Demokratların, hem Cumhuriyetçilerin sıhhat planları yetersiz. Daha süratli test yapabilmeliyiz. Bakım meskenlerine dayanak sağlanmalı. Virüsü denetim atlına almadıkça iktisatta toparlanma göremeyiz; bunun için çok daha iyi bir sıhhat siyasetine muhtaçlığımız var. Şu ana dek kamu sıhhati makus yönetildi ve çok politikleştirildi—bunun ABD’ye maliyetli trilyonlarca dolar, vefat ve daha da uzayan bir resesyon.”
“Ekonomi yavaş yahut süratli değil, yanlış açıldı”
Pekala ABD’de artan sayıların sebebi iktisadın süratli açılması mı? Yeteri kadar önlem alınmadı mı?
Stock sürece farklı bakılması gerektiğini söz ediyor. “Ekonomiyi yanlış açtık—bu yalnızca süratli yahut yavaş açılması ile ilgili değil. Yanlışsız tedbirlerle hem ekonomik toparlanma, hem de virüste azalma yakalayabilirsiniz,” diyen Stock, iş yerlerini kapatmanın uzun vadeli bir tahlil getirmeyeceğini de söz ediyor.
Stock’a nazaran eyaletler bu süreci daha iyi yönetebilir: “Birçok eyalet ekonomik aktiviteleri denetim ederken insanların iktisat dışında toplumsallaştığı kilise ve gibisi alanlar hakkında çok makûs tercihler yaptı. Bu eyaletler diyor ki gidin eğlenin, insanların ölmesi olağan. Bu çok makus bir siyaset.”
“Ekonomide evvel sıçrama, sonra çok yavaş bir toparlanma olacak”
Stock’a nazaran virüs denetim altına alındığında ekonomik büyümede kısmi bir sıçrama görmemiz olağan. Fakat sonrasında ABD iktisadını “çok yavaş bir toparlanma” bekliyor.
“2-4 yıllık görünüm sıhhat siyasetine bağlı olacak,” diyen Stock, virüsün yayılmasının artması dahilinde istihdam kayıplarının devam edeceğini, ve “bu çukurdan çıkmanın” daha da zorlaşacağını savunuyor: “Federal düzeydeki makûs sıhhat siyasetleri bizi yüksek işsizlik kaydedileceği ve büyümenin potansiyel altında kalacağı uzun bir periyoda mahkum ediyor.”
Bu süreçte yapabileceklerinin sonuna ulaşmış bir kurum var: Fed. Stock’a nazaran merkez bankası yapabileceği her şeyi yaptı, lakin resesyonun sebebi Fed’in çözebileceği bir sorun değil.
“Hükümetinin standart operasyonu kriz yaratmak”
ABD iktisat yalnızca pandemi değil, birebir vakitte değerli bir seçim sürecinden de geçiyor. Eski Beyaz Saray iktisat danışmanlarından biri olan Profesör Stock’ın Trump siyasetleri hakkındaki kanısı pek de olumlu değil.
“Bu hükümetinin iktisat siyasetleri en iyi senaryoda dahi verimsiz bir vakit kaybı,” diyen Stock, bunun en iyi örneklerinden biri olarak NAFTA sürecini gösteriyor: “Hükümetin standart operasyonu kriz yaratmak, daha sonra kriz yaratan sebepleri durdurmak ve zafer duyuru etmek. Bunun iyi bir örneği NAFTA—önce en makûs mutabakat olduğu duyuru edildi, daha sonra yerine USMCA getirildi—ki bu daha çok teknik bir güncelleme oldu. “
Stock, “Gerçek bir kriz devrinde bu hükümetinin derin yetersizliğini gördük ve bu 2. Dünya Savaşı’ndan beri gördüğümüz en derin resesyona sebep oldu,” tabirlerini kullanıyor.
Pekala Trump seçim devrinde verdiği kelamların hiçbirini mi tutmadı?
Stock’a nazaran hükümet bir alanda kelamını tuttu: o da çevreci siyasetleri geri çevirme. “Bu petrol, gaz, kömür ve maden şirketlerine yaradı. Lakin siyasetler bu kesimlerdeki çalışanlara dahi yardımcı olmadı—olduğunda da hükümetin tutmadığı başka kesimlerdeki personellere ziyan verdi. Trump’a seçim devrinde büyük bağışlar yapan şirketler bu hükümeti kendi avantajlarına nazaran yönlendirdi,” diyen Stock ekliyor: “Bunun dışında hükümetin verip de tuttuğu ekonomik bir kelam bulmak sıkıntı.”
Bloomberg HT
