Artan enfeksiyon sayıları ile ekonomiler üzerinde baskı devam ediyor. Global çalışmalar gösteriyor ki baskının yarattığı sosyoekonomik sonuçlar bayanlara erkeklerden daha çok ziyan veriyor. Kısıtlamalarla artan konut için iş yükü, iş ve gelir kayıpları zati cinsiyet eşitsizliğinin hala kuvvetli olduğu ekonomik tertipte bayanların işini daha çok zorlaştırıyor.
Birleşmiş Milletler Bayan Ünitesi Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Lider Yardımcısı Blerta Cela, kriz anlarında aslında var olan eşitsizliklerin daha da derinletişini söz ederken, pandeminin bayanların ekonomik iştirakini erkeklere nazaran daha fazla zedelediği görüşünde.
Cela bayanların iktisada pandemi öncesi esasen daha eşitsiz şartlarda katıldıklarını vurguluyor. Bu şartlardan birincisi bayanların kayıt dışı ekonomilerde ve ekonomik güvenliği olmayan işlerde daha fazla yer almaları: “Kadınlar zati daha az kazanıp, daha az tasarruf edebiliyorlardı. Zayıf kontratları zorlayacak, daha fazla şey talep edebilecek güçleri yok. Üstelik gelir dışında sağlanan sigorta, işsizlik takviyesi üzere uygulamalar bayanlara daha az ulaşıyor.”
Birleşmiş Milletler sayılarına nazaran bayanların iş saatleri %42 azalmış durumda. Cela gelir sağlayan iş yükünün azalması kadar, gelir sağlamayan iş yükünün artmasının da değerli olduğunu söz ediyor. Bilhassa okulların kapanması hane içinde çocuk bakımının getirdiği sorumlulukların erkeklere nazaran bayanlarda çok daha fazla arttığı dikkat çekiyor.
Ekonomik zorluklar dışında Birleşmiş Milletler’in “gölge pandemi” olarak tanımladığı bayana karşı şiddette da büyük artışlar görülüyor.
Eşitsizlikler pandemi sonrası kalıcılaşır mı?
Cela’ya nazaran pandeminin bayanlar üzerinde yarattığı bu negatif tesirler pandemi sonrası sistemde kalıcı hale gelebilir: “Pandeminin bayanların ekonomik devamlılığı üzerinde tesiri erkeklerden çok daha fazla olacak. Daha az kazandıkları, daha hassas işlerde çalıştıkları için bayanların uzun devirli ekonomik şokları absorbe etmeleri sıkıntı. Uzun periyotta bayanları da kapsayan sürdürülebilir kalkınma hedeflerinden sapıldığını görebiliriz.”
Pekala gerisi arkasına açıklanan teşvikler bayanlar için iyi haber olabilir mi?
Cela’ya nazaran mali teşvikler ulusal siyasetlerle ahenk içerisinde ilerlemeli ve cinsiyet eşitliğini öncelik haline getirmeli. Bu paranın bir kısmının bayanların yükte olduğu yahut yükte etkilendikleri kesimlere akması kıymetli.
Datalara nazaran bayanlar sıhhat ve hizmet bölümlerinin üçte ikisini oluşturuyor. Cela’ya nazaran takviyelerin odaklanması gereken bölümlerin başında bayanların işgücünün birçoklarını oluşturduğu perakende, konaklama, dokumacılık dalları gelmeli. Teşvikler bayan sahipliğindeki işletmeleri desteklemeli, bilhassa küçük işletmeler ayakta tutulmalı. Iktisatta bayan istihdamını artıracak programlara yük verilmesi, ve bilhassa çocuk-yaşlı bakımını kolaylaştıracak yatırımlar yapılmalı.
Bu tahlillerin inovatif ve odaklı olması kıymetli.
Cela’nın dikkat çektiği bir noktada dayanaklara erişim. “Bu dayanakların yalnızca banka transferleri üzerinden yapılmaması önemli—çünkü her bayanın bankalara erişimi yok. Fonlara banka dışında erişimler sağlanmalı.”
Türkiye’de bayanlar gelirlerinin %52’sini kaybetti
Cela pandeminin global bir kiriz olduğunun altını çiziyor, lakin ülkeler ortası ortaya çıkan birtakım farklılıklar da mevcut.
Örneğin Avrupa ve Orta Asya bölgesinde en yüksek gelir kaybı yaşayan bayanların %52 kayıp ile Türk bayanları olduğu görülüyor. Bu sayı Kuzey Makedonya’da %15 düzeylerinde.
“Çocuk bakımı ve misal hizmetlere yatırım yapan ülkeler eşitlik konusunda daha iyi bir noktadalar fakat kriz küresel—yani Türkiye’de istisna değil,” diyen Cela, Türkiye’de bayanların ekonomik güvenliğinin makûs etkilendiğinin altını çiziyor.
Gelir sağlamayan hane içi iş yükü bayanlar için çok daha büyük oranda arttığını söz eden Cela, bayanlar için koordineli bir dayanak programı olması gerektiğini belirtiliyor: “Türkiye’de Kovid-19’un yarattığı tesirlere cinsiyet boyutunu da atlamayan, koordineli bir bakış ile yaklaşmak önemli—ülkede aslında cinsiyet eşitsizliği ve kırılganlığı var. Tüm paydaşların daha güçlü ve sürdürülebilir bir iktisat için çalışması gerek. Bu adımlar toplumsal hizmetler olabilir, bayanlara nakdi takviye olabilir, temel sarfiyatları azaltacak adımlar, bayanların sahipliğindeki işletmelere dayanak, dal odaklı yardımlar olabilir. Tüm bu dayanakların ve programların kimseyi geride bırakmaması çok değerli.”
Cela’ya nazaran bayanların dışında bırakıldığı bir ekonomik toparlanma dünya ülkelerine milyarlarca dolar ziyan getirebilir.
“Sürdürülebilir toparlanmayı bayanların ekonomik iştiraki sağlayacak. Bayanlar olmadan tam toparlanma olmayacaktır.”
Dilara Sarı
Bloomberg HT
