Dünya Ticaret Örgütü’de (DTÖ), ABD’nin yeni hakim atamalarını engelleyerek temyiz organının işleyişini kilitlemesinden akabinde artık de yeni liderin kim olacağına dair diğer bir kriz yaşanıyor.
Ülkeler ortasındaki ticaret kurallarıyla ilgilenen tek memleketler arası tertip olan DTÖ’nün, ticaret savaşlarının gölgesinde 25 yıllık tarihinin en büyük krizinin içinde olduğu belirtiliyor.
Değişen global ekonomik ve ticari kaidelere uygun olarak kendini yenilememekten kaynaklanan kasvetleri artan örgüt, hakim ataması, bütçe baskısı ve çalışanın rolüyle ilgili tartışmalarla da gündem oluyor.
Örgüt, artık de yeni yöneticisinin kim olacağına dair tartışmaların içinde yer alıyor.
Yeni yöneticinin kim olacağı hala belgisiz
DTÖ’nün temyiz organının işleyişi Washington’un yeni hakim atamalarını engellemesiyle kilitlenmiş durumda ve 11 Aralık’tan bu yana yeni karar alınamıyor. Temyiz organında bir hakim kalırken, karar alınabilmesi için en az 3 hakimin olması gerekiyor.
Örgütün Brezilyalı Genel Yöneticisi Roberto Azevedo’nun pazartesi günü prestijiyle vazifesinden ayrılmasıyla boşalan koltuğa kimin oturacağı da belirsizliğini koruyor.
Şimdiye kadar 8 aday liderlik konumu için başvururken, global ticareti düzenleyen tek milletlerarası organ pozisyonundaki DTÖ’nün başına kimin geçeceği ABD, Çin ve Avrupa ortasında yeni bir tartışmaya neden oluyor.
Idare boşluğu risk oluşturuyor
Olağan kurallar altında Azevedo’nun halefinin 7 Kasım’a kadar seçilmesi gerekiyor. Yeni yöneticinin kim olacağına dair itilaflar, halihazırda yaşanan ticari çatışmalar ve mahzurların olduğu bir periyotta, aylarca sürebilecek bir idare boşluğu riski oluşturuyor.
Uzmanlar, DTÖ’nün bir müddettir tarafını bulamadığını ve artık bir önderi olmadan fonksiyonunu yitireceği ikazında bulunurken, ABD’de 3 Kasım başkanlık seçimleri öncesinde yaşanacak belirsizliğin işleri daha da geciktirebileceğini belirtiyor.
Ayrıyeten, örgütün 2021 yılı bütçesinin yıl sonuna kadar hazır olması gerekirken, ABD’nin bu mevzuda da mahzur çıkarabileceği belirtiliyor.
Ticaret savaşları DTÖ’nün temellerini sarstı argümanı
ABD Lideri Donald Trump’ın Mart 2018’de çelik ve alüminyuma ek gümrük vergisi getirmesiyle başlayan ve kelam konusu tarifelerin gayesi olan Çin’in akabinde başka ülkelerin misillemeleriyle alevlenen ticaret savaşlarının, DTÖ’nün temellerini sarstığı argüman ediliyor.
Örgütü Çin’in “adil” olmayan ticaret uygulamalarından sorumlu tutan Trump’ın, DTÖ’yü pek umursamadığı belirtiliyor. Hatta Turmp’ın ülkesinin DTÖ’den ayrılmasını istediği sav ediliyor.
Uzmanlar, ticari çatışmalar ve manilerin arttığı bir devirde aylarca sürebilecek bir idare boşluğunun global ticareti de tehdit ettiği konusunda uyarıyor.
“Küresel ticaretin yüzde 95’i DTÖ kurallarına nazaran organize ediliyor”
Konstanz Üniversitesi Milletlerarası Iktisat Profesörü Erdal Yalçın, AA muhabirine yaptığı açıklamada, bugün global ticaretin yüzde 95’inin DTÖ kurallarına nazaran organize edildiğini söyledi.
Bu kuralların piyasa ekonomileri için yapıldığını aktaran Yalçın, DTÖ’nün devlete ilişkin şirketler tarafından karakterize edilen piyasa dışı bir iktisat olan Çin üzere bir ekonomiyi yönetim edecek donanıma sahip olmadığını söz etti.
Yalçın, “Çin’in üyeliğinden bu yana DTÖ, çok taraflı ticaret sisteminde ıslahat yapmada başarısız oldu. Bu da Çin’in dünyanın en büyük ihracatçısını haline gelmesiyle ekonomileri imalatta sert bir düşüş yaşayan bilhassa ABD üzere ülkelerde giderek artan bir hayal kırıklığına neden oldu.” dedi.
DTÖ üyelerinin temel ıslahatlar üzerinde mutabakat sağlayamadığına dikkati çeken Yalçın, ABD’nin örgütle irtibatını azaltmasının bir nedeninin bu olduğunu kaydetti.
“Ticaret sisteminin kurallarında Batılı ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler ayrışıyor”
Yalçın, DTÖ’nün yeni önderinin belirlenmesinin stratejik tarafları olduğunu anlatarak, Batılı ülkelerin çok taraflı ticaret sisteminin kurallarının nasıl olması gerektiği konusunda gelişmekte olan ekonomilerden daha farklı kavramlara sahip olduğunu lisana getirdi.
Örneğin, internet odaklı bir iktisatta değerli bir rol oynayan şahsî dataların güvenliğiyle ilgili kuralların Avrupa Birliği’nde (AB) Çin’e kıyasla büsbütün farklı bir formda düzenlendiğini aktaran Yalçın, bu nedenle yalnızca teknik ticaret kurallarından değil birebir vakitte temel haklardan da kelam edildiğini belirtti.
Yalçın, “Bazı Batılı ülkeler Çin’in siyasi sistemine güvenmiyor ve bu DTÖ çıkmazına yansıyor.” dedi.
DTÖ’nün başarısızlığının Batı pazarına dayalı ekonomiler ile Çin üzere piyasa dışı iktisatların uyumsuzluğunu yansıttığını belirten Yalçın, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Bir tarafın ekonomik sistemini ayarlaması gerekir. Bu yalnızca iktisatla ilgili değil tıpkı vakitte toplumsal düzenle de ilgili olduğu için bir uzlaşma bulmak çok güç. Ülkelerin yanlışsız sosyo-ekonomik sistem için rekabet ettiği bir çağdayız. ABD ve AB’nin DTÖ’deki durumu iyileştirmek için transatlantik ilgileri güçlendirmesi gerekiyor.”
“DTÖ varoluşsal bir krizin içinde”
Kanada merkezli Cuiriak Danışmanlık Üst Yöneticisi Dan Cuiriak da DTÖ’nün “varoluşsal bir krizin içinde” olduğunu söyledi.
Dünyanın yeni bir soğuk savaş halinde olduğunu belirten Cuiriak, dijital dönüşümün bedelin kaynağını değiştirdiğini ve dataların giderek artan bir biçimde değerli varlıklar haline geldiğini lisana getirdi.
Cuiriak, ABD’nin DTÖ ile meselesinin Çin’den kaynaklı olduğuna işaret ederek, “ABD’nin uzlaşma arayışından çok DTÖ konusunda muhalif ve sert haller benimsediğini görmek şaşırtan değil.” dedi.
Dünyanın geri kalanı için DTÖ’nün çok faydalı bir kurum olmaya devam ettiğinin altını çizen Cuiriak, bu “jeo-ekonomik” zorluğun nasıl biteceğinin belirsizliğini koruduğunu söz etti.
AA
Bloomberg HT
